بررسی جامع
مقدمه
بینی به‌عنوان عضوی حیاتی در سیستم تنفسی و حسی انسان، نقشی کلیدی در تنفس، بویایی، تنظیم دمای هوا و رطوبت آن ایفا می‌کند. هرگونه اختلال در عملکرد طبیعی بینی می‌تواند منجر به مشکلات جدی در کیفیت زندگی فرد شود. جراحی‌های بینی، به‌ویژه جراحی‌های ترکیبی مانند رینوپلاستی (اصلاح ظاهر بینی) و توربینوپلاستی (اصلاح شاخک‌های بینی)، علاوه بر بهبود زیبایی، باید با تمرکز بر حفظ یا بهبود عملکرد طبیعی بینی انجام شوند. در این مقاله از سایت دکتر بهنام خرمی (جراح بینی اصفهان _ جراح فک اصفهان)، به اهمیت حفظ عملکرد بینی در جراحی‌های ترکیبی و راهکارهای جلوگیری از عوارض عملکردی می‌پردازد.
نقش حیاتی بینی در عملکرد طبیعی بدن
1. عملکرد تنفسی
بینی اولین مسیر ورود هوا به سیستم تنفسی است. نقش‌های اصلی بینی در فرایند تنفس شامل موارد زیر است:
فیلتراسیون هوا: موها و مخاط بینی ذرات خارجی، گرد و غبار و عوامل بیماری‌زا را به دام می‌اندازند.
گرم کردن و مرطوب کردن هوا: شبکه عروقی غنی و غدد مخاطی موجود در بینی، هوا را به دمای بدن رسانده و مرطوب می‌کنند.
تنظیم جریان هوا: شاخک‌های بینی (توربین‌ها) با تنظیم مسیر عبور هوا، باعث توزیع مناسب آن در ریه‌ها می‌شوند.
2. عملکرد بویایی
سلول‌های گیرنده بویایی در سقف حفره بینی، مولکول‌های بو را تشخیص داده و به مغز ارسال می‌کنند. حفظ این عملکرد، به‌ویژه در افرادی که به کیفیت حس بویایی وابسته‌اند (مانند سرآشپزها)، بسیار مهم است.
3. عملکرد دفاعی
ترشح مخاط و فعالیت مژک‌ها (cilia) باعث حذف عوامل بیماری‌زا و ذرات خارجی از مجاری تنفسی می‌شود.
بینی با تولید نیتریک اکسید (NO)، به گشاد شدن عروق ریوی و بهبود اکسیژن‌رسانی کمک می‌کند.
اهداف جراحی‌های ترکیبی بینی
1. رینوپلاستی (Rhinoplasty)
رینوپلاستی معمولاً با هدف اصلاح ظاهر بینی (کاهش یا افزایش اندازه، اصلاح انحراف و ناهنجاری‌های ساختاری) انجام می‌شود. بااین‌حال، این جراحی نباید باعث انسداد یا اختلال در مسیر تنفسی شود.
2. توربینوپلاستی (Turbinectomy or Turbinoplasty)
توربینوپلاستی با هدف کوچک کردن یا تنظیم توربین‌ها (شاخک‌های بینی) برای بهبود جریان هوا انجام می‌شود. اگر این عمل بیش از حد تهاجمی باشد، ممکن است منجر به “سندروم بینی خالی (ENS)” شود که با خشکی، سوزش و احساس انسداد کاذب همراه است.
3. سپتوپلاستی (Septoplasty)
اصلاح انحراف تیغه بینی (سپتوم) معمولاً برای بهبود عملکرد تنفسی انجام می‌شود. ترکیب سپتوپلاستی با رینوپلاستی و توربینوپلاستی، نیاز به مهارت بالا در حفظ تعادل ساختاری و عملکردی بینی دارد.
چالش‌های حفظ عملکرد بینی در جراحی‌های ترکیبی
1. انسداد بینی پس از جراحی
تورم بافتی و تشکیل اسکار ممکن است مسیر عبور هوا را محدود کند.
اصلاح بیش‌ازحد ساختار بینی (مانند کوچک کردن شدید توربین‌ها) ممکن است باعث کاهش جریان هوای ورودی شود.
2. سندروم بینی خالی (ENS)
ENS به دلیل برداشتن بیش‌ازحد توربین‌ها رخ می‌دهد. این وضعیت باعث کاهش بازخورد حسگرهای جریان هوا و احساس انسداد کاذب می‌شود.
خشکی مزمن و اختلال در تنظیم رطوبت هوا از علائم شایع ENS هستند.
3. کاهش حس بویایی
آسیب به اعصاب بویایی یا انسداد مسیر مولکول‌های بو به سمت گیرنده‌ها ممکن است باعث کاهش یا از بین رفتن حس بویایی شود.
جراحی در بخش‌های فوقانی حفره بینی، به‌ویژه در ناحیه خلفی، احتمال آسیب به عملکرد بویایی را افزایش می‌دهد.
4. ناپایداری ساختاری بینی
برداشتن بیش‌ازحد غضروف یا استخوان، ممکن است باعث افتادگی یا انسداد دینامیک مسیر تنفسی شود.
ضعف ساختار غضروفی باعث فروپاشی دریچه‌های بینی (nasal valve) و مشکل در تنفس می‌شود.
راهکارهای حفظ عملکرد طبیعی بینی در جراحی‌های ترکیبی
1. برنامه‌ریزی دقیق پیش از جراحی
ارزیابی کامل ساختار بینی از طریق سی‌تی‌اسکن و رینومانومتری (اندازه‌گیری جریان هوا).
بررسی دقیق عملکرد تنفسی و بویایی.
شبیه‌سازی نتیجه جراحی با نرم‌افزارهای سه‌بعدی.
2. محافظت از ساختارهای حیاتی بینی
حفظ توربین‌های تحتانی تا حد ممکن.
اصلاح سپتوم و توربین‌ها به‌صورت حداقلی و محافظه‌کارانه.
استفاده از پیوندهای غضروفی (graft) برای حمایت از ساختار بینی.
3. تکنیک‌های جراحی دقیق و کم‌تهاجمی
استفاده از تکنیک‌های باز یا بسته بر اساس شرایط فرد.
جلوگیری از برداشتن بیش‌ازحد غضروف و استخوان.
حفظ و تقویت دریچه‌های داخلی و خارجی بینی.
4. مراقبت‌های پس از جراحی
استفاده از محلول‌های نمکی برای مرطوب کردن مخاط.
کنترل التهاب با داروهای ضدالتهاب و استروئیدها.
ارزیابی عملکرد تنفسی و بویایی در جلسات پیگیری.
مطالعات و نتایج بالینی
مطالعات نشان داده‌اند که:
در ۸۵٪ بیماران، ترکیب رینوپلاستی و سپتوپلاستی باعث بهبود همزمان ظاهر و عملکرد تنفسی می‌شود.
حدود ۱۵-۲۰٪ بیماران پس از توربینوپلاستی گسترده، دچار ENS می‌شوند.
استفاده از پیوندهای غضروفی (به‌ویژه از غضروف گوش) در جراحی‌های ترکیبی، احتمال فروپاشی ساختاری و انسداد تنفسی را به میزان ۷۰٪ کاهش داده است.
جمع‌بندی
جراحی‌های ترکیبی بینی اگرچه با هدف بهبود ظاهر و عملکرد بینی انجام می‌شوند، اما هرگونه تغییر ساختاری در بینی باید با حفظ عملکرد طبیعی آن (تنفس، بویایی و تنظیم جریان هوا) همراه باشد. ارزیابی دقیق پیش از جراحی، انتخاب تکنیک‌های محافظه‌کارانه، و مراقبت‌های پس از جراحی، نقش اساسی در موفقیت طولانی‌مدت این جراحی‌ها دارند.
لینک های کاربردی:
جراح بینی اصفهان _ جراح فک اصفهان
صفحه ی دکتر بهنام خرمی در کلینیک 24 | جراح فک اصفهان در کلینیک 24 | جراح بینی اصفهان در کلینیک 24
دکتر بهنام خرمی جراح بینی اصفهان در دکتر آف | جراح فک اصفهان در دکتر آف | جراح بینی اصفهان در دکتر آف
