پوست بزرگترین ارگان بدن ماست که قسمت عمده بدن را می پوشاند و اولین محل تماس بدن ما با محیط بیرون را تشکیل می دهد. مواد شیمیائی مختلف، صابونها، الیاف لباس، دمای محیط، رطوبت و خشکی هوا همه عوامل محرکی هستند که در تماس مکرر با پوست ما قرار می گیرند. پوست مانند یک سد محافظ در برابر این عوامل محرک عمل می کند و به علاوه مانع از دست رفتن آب و الکترولیت های داخل بدن می شود.
با افزایش سن به تدریج غدد عرق و چربی پوست که مسئولین اصصلی حفظ رطوبت پوست هستند کاهش می یابند و لذا هر چه پیرتر می شویم پوست بدن ما خشک تر،نازکتر و دارای قدرت ارتجاعی کمتر می شود. بدین ترتیب پوست راحتتر از هم گسیخته و حتی به راجتی کبود می شود و به تدریج خشکی، خارش، ترکهای سطحی و پوسته ریزی میهمان دائمی پوست ما خواهد شد.
علائم خشکی پوست چیست؟
علائم xerosis یا خشکی به صورت یک طیف بالینی است. هر چه طول مدت خشکی بیشتر باشد علائم شدید تر خواهد بود.
هنگامی که پوست خشک می شود ابتدا مختصری قرمز و دارای ترکهای بسیار ریز و سطحی می شود. این ترکها شبیه آن چیزی است که در سطح شروف چینی عتیقه و قدیمی پدیدار می شود. با گذر زمان پوست به تدریج خشن و نا صاف می شود و قوام یکنواخت طبیعی خود را از دست می دهد حتی ممکن است پوسته ریزی سطحی پیدا کند.
به تدریج ترکهای سطحی پوست عمیق تر شده و به صورت عدم درمان ممکن است به شیارهای عمقی تبدیل گردد. در مراحل پیشرفته حتی این شیارها و شکافها تا سطح مویرگهای پوست می رسد و نمای ترکهای زخمی و خونریزی دهنده را در سطح پوست ایجاد می کند.
خارش علامت شایع عمراه خشکی پوست صورت است که ممکن است بسیار آزار دهنده تر از خود خشکی باشد. خارش ناشی از خشکی پوست به فرم یک سیکل معیوب عمی می کند. هنگامی که با ناخن های تند خود به جنگ پوست می روید سلولهای التهابی موجود در پوست پاره شده و واسطه های شیمیائی خود را که مولد خارش هستند آزار می کند لذا علی رغم احساس بهبود سنی لحظه ای پس از خاراندن پوست، خارش چند لحظه بعد خیلی شدیدتر به سراغتان خواهد آمد.آسیب ناشی از خارش دادن پوست می تواند باعث خراشیدگی سطحی و حتی در مراحل شدید عفونت پوست گردد.
چه کسانی بیشتر دچار خشکی پوست (Xerosis) می شوند؟
۱) خشکی پوست در افراد مسن شایعتر است زیرا با افزایش سن غدد چربی و عرق سطح پوست که عامل اصلی مرطوب نگه داشتن سطح پوست هستند کاهش می یابند. حداکثر فعالیت غدد سباسه ( چربی پوست) در زمان بلوغ است. فعالیت این غدد تا سنین پیری در آقایان و سنین یائسگی در خانم ها هم چنان بالا ست ولی پس از آن افت می کند.
۲) شیوع خشکی در خانم ها و آقایان برابر است اما سن شروع خشکی پوست خانم ها زودتر از آقایان است. خانم ها در سن ۶۰ سالگی تنها ۶۰% از فعالیت غدد چربی پوست خود را حفظ کرده اند در حالی که فعالیت این غدد در آقایان تا دهه ۸ ( بالای سن ۷۰ سال ) باقی می ماند.
۳) برخی خانواده ها خشکی پوست مداومی را از بدو تولد تا تمام طول عمر خود تجربه می کنند. سطح پوست این افراد پوسته های نسبتاً ضخیم سطحی دارد که نیاز به درمانهای خاص این بیماری دارند. این فامیل ها دچار نوعی نقص ارثی هستند که به نام بیماری ایکتیوز ( پوست فلس ماهی) خوانده می شود.
۴) خشکی و خارش پوست می تواند علامتی از یک بیماری داخلی و Systemicباشد. بیماریهای کلیوی در مراحل پیشرفته، دیابت، کم کاری تیروئید می تواند مول خشکی پوست شود. کمبود روی و اسیدهای چرب ضروری می تواند باعث خشکی پوست شود.
به علاوه بیماریهای نا شایعی مثل بدخیمی ها، ایدر، بیماریهای انسداد مجاری صفراوی، بیماری های سیستم عصبی که باعث کاهش تعریق می شود و نیز رادیوتراپی جهت بدخیمی می تواند مولد خشکی پوست شود.
۵) بیماران دچار حساسیت های سرشتی آتوپی که دچار مجموعه ای از علائم آسم، تب یوتجه و حساسیت سطحی پوست (یا هر یک از این علائم به تنهائی) هستند به طور شایع از خشکی پوست رنج می برند.
۶) بیماریهای زمینه ای پوست مانند اگزماها و پسوریازیس ( بیماری صدف) نیز می تواند باعث خشکی پوست شود.
۷) داروهای مصرفی در برخی بیماریها نیز می تواند باعث خشکی پوست شود. از بین این داروها می توان داروهای دیورتیک(ادرار آور) مورد مصرف در فشار خون و بیماریهای احتقانی قلب و داروهای آنتی آندروژن ( ضد هورمون مردانه) و نیز کلیه داروهای موضعی حاوی الکل را نام برد.
محل های شایع خشکی پوست چه محل هائی هستند؟
۱) خشکی پوست هر محلی از پوست به خصوص نواحی بدون پوشش بدن را درگیر می کند.
۲) شایعترین محل خشکی پوست ساق پا و به خصوص لبه های جلوئی و کناری آن است.
۳) شکم ، کمر، پهلوها، بازو و به خصوص دستها ( که در معرض شستشوی مکرر هستند) از دیگر محلهای شایع جهت خشکی هستند.
۴) زیر بغل، کشاله ران، صورت و سر کمتر دچار خشکی می شوند. پوست روی پا در صورتی که از کفش پوشیده و جوراب مناسب استفاده شود کمتر در معرض خشکی قرار دارد اما به صورت استفاده از صندل و کفش هایرو باز این قاعده در مورد آن صدق نمی کند.
چه عواملی خشکی پوست شما را بدتر می کند؟
۱) اوج زمانی خشکی پوست در فصل زمستان است. در فصل زمستان رطوبت کم موجود در هوا و نیز استفاده از وسائل گرم کن که باعث ورود هوای گرم و خشک به محیط زندگی می شود و باعث تشدید خشکی می شود.
۲) هوای گرم شدید و یا هوای بادی و طوفانی خشکی پوست را تشدید می نماید.
۳) AirCondionerها ( وسائل تهویه مطبوع) چه در زمستان و چه در تابستان باعث کاهش رطوبت هوا و تشدید خشکی پوست می شود.
۴) نشستن در فاصله نزدیک به آتش یا وسائل گرم کننده منزل باعث بدتر شده خشکی پوست است
۵) شنا به خصوص در استخرهای با حجم بالای کلر خشکی پوست را تشدید می کند.
۶) عدم مصرف آب و مایعات به مقدار کافی
۷) قرار گرفتن در معرض آفتاب شدید یا مداوم
۸) شیگار کشیدن
۹) حمام های طولانی یا حمام گرفتن مکرر به خصوص اگر با آب داغ باشد باعث حل شدن چربی سطحی پوست و تشدید خشکی می شود.
۱۰) صابونهای معطر، شامپوهای بدن حاوی مواد شوینده قوی به علاوه کلیه موادی که معطر هستند می توانند خشکی پوست را تشدید کنند.
۱۱) هر محصول آرایشی و بهداشتی که محتوی لانولین باشد می تواند، باعث تشدید خشکی پوست گردد. بر روی بر سب اغلب مواد آرایشی حضور یا عدم حضور لانولین در محتویاتش ذکر شده است.
چگونه می توانیم پوست خود را از خشک شدن محافظت کنیم؟
الف: تکنیک های حمام کردن
۱) از حمام کردن با آب بسیار داغ خودداری کنید زیرا آب داغ باعث آزاد شدن هیستامین در پوست و در نتیجه خارش و خشکی خواهد شد. مناسبترین درجه حرارت آب در حمام آب ولرم و مختصری سرد است.
۲) بسیاری افراد عادت به استحمام روزانه دارند. گرچه این ادت باعث رفع خستگی و پاکسازی آلودگی های محیطی از سطح پوست می شود اما با به کار بردن مکرر صابون و پاک کننده ها بعث کاهش چربی محافظ پوست می شود. استحمام روزانه به خصوص در افراد مسن و به خصوص در فصل سرد سال ضرورری نیست . در این شرایط استحمام یک روز د میان مناسب است. در فصل های گرم سال در صورتی که تمایل به استحمام روزانه دارید به دوش گرفتن ساده با آب مختصری گرم بسنده کنید.
۳) مدت زمان حمام از ۵ تا ۱۰ دقیقه تجاوز نکند
۴) هنگام خشک کردن پوست پس از استحمام صرفاً به پوشاندن پوست با حوله جهت آبگیری بسنده کنید و به هیچ وجه سطح پوست را با حوله حمام به طور مکرر ماساژ ندهید.
۵) سطح پوست را با لیف حمام یا کیسه های زبر سایش ندهید.
ب) مواد مصرفی جهت حمام
۱) در حمام به جاتی صابونهای محرک و معطر از صابونهای حفیف و بدون بو و یا پاک کننده های غیر صابونی استفاده کنید
۲) صابونهای مایع بسیار خشک کننده تر از صابونهای جامد هستند لذا از کاربرد آنها بپرهیزید.
۳) دفعات مصرف صابون را کاهش دهید سعی کنید ۳ اغلب دفعات استحمام، کاربرد صابون را به نواحی زیر بغل کشاله ران و صورت محدود کنید.
۴) از حمام بخار و سونا که باعث برطف شدن چربی های محافظ پوست می شود بپرهیزید
۵) در رختکن حمام وقتی هنوز پوششتان پس از حمام مرطوب است، یک لایه کرم مرطوب کننده در سرتاس پوست استفاده نمائید. این عمل باعث جذب بهتر رطوبت به سطح پوست می شود.
۶) اگر پوست شما به دت خشک است ابتدا روی پوست مرطوب خود یک ورقه روغن بدن استعمال کنید و سپس بر روی این ورقه روغنی یک لایه کرم مرطوب کننده استفاده کنید. این فرآیند را قبل از به رختخواب رفتن در شب تکرار کنید.
۷) از مصرف محصولات پوستی حاوی الکل خودداری کنید.
۸) در هنگام استعمال کرمها و پمادهای موضعی پوست را مکرر ماساژ ندهید چون، باعث تحریک خارش خواهد شد
ج) توصیه های نحوه برخورد با نور خورشید
۱) از تماس مستقیم و مداوم با نور خورشید به خصوص بین ساعت ۱۲ ظهر تا ۳ بعدازظهر بپرهیزید.
۲) در کلیه نواحی در معرض نور از جمله پشت گردن، گوشها و پشت دستها و صورت نیم ساعت قبل از قرار گرفتن در محیط آفتابی کرم ضد آفتاب استفاده کنید.
۳) کاربرد ضد آفتاب را هر ۲ تا ۴ ساعت یکبار تکرار کنید.
۴) فاکتور حفاظتی (SPF) ضد آفتاب باید از ۱۵ بالاتر باشد.
۵) هنگامی که در معرض آقتاب شدید قرار می گیرد علاوه بر ضد آفتاب از کلاه یا نقاب استفاه کنید.
د) توصیه هایی جهت مطلوب کردن هوای محیط زندگی
۱) خشکی هوای داخل منزل و نیز محیط خارج که به خصوص در زمستان شدیدتر است پوست را خشک خواهد کرد. مقدار طولانی که هوای سرد در خود نگه می دارد کمتر از هوای گرم است به علاوه به کار بردن وسائل گرم کننده محیط های خانگی هوا را خشک تر می کند لذا به خصوص در فصل زمستان محیط خانه را با دستگاههای بخور گرم یا سرد یا به طور ساده با گذاشتن یک ظرف آب بر روی بخاری مرطوب نگه دارید.
۲) دستگاههای مرطوب کننده هوا باید رطوبت منزل را تا %۵۰ بالا ببرد.
تغییراتی که در شیوه زندگی می تواند به برطرف شدن خشکی پوست کمک کند چیست؟
۱) در طول روز ۸ تا ۱۰ لیوان آب بنوشید مگر اینکه ممنوعیت پزشکی خاصی در مصرف بیش از حد مایعات داشته باشید.
۲)سیگار نکشید. سیگار باعث تخریب پوست می شود زیرا نیکوتین موجود در آن باعث انقباض عروق مویرگی و ریز پوستی و اختلال در رسیدن اکسیژن و مواد مغذی لازم جهت حفظ شادابی پوست می شود.
۳) به میزان کافی بخوابید زیرا سلولهای پوست طی خواب خود را بهتر بازسازی می کنند.
۴) ورزش کنید. ورزش باعث بهبود خونرسانی به کلیه ارگانها از جمله پوست خواهد شد.
۵) در رژیم غذایی خود مصرف ماهی و غذاهای دریائی به خصوص ماهی های چرب مانند ماهی تن را فراموش نکنید زیرا سیدهای چرب ضروری موجود در آن بازسازی لایه های محافظ پوست می شود.
نکات دیگری که بهتر است بدانید
۱)در کلیه کارهای منزل که با مواد شوینده، شیمیائی و حتی آب سر و کار داریم ابتدا لایه ای از دستکش کتانی و سپس روی آن بایه ای از دستکش های غیر قابل نفوذ آب استفاده کنید.
۲) در شستن لباسها از مواد شوینده سازگار با پوست استفاده کنید و لباسها و ملحفه های خود را خوب آبکشی کنید به طوری که هیچ ماده شوینده لابلای الیاف آن باقی نماید.
۳) لباسهائی که از الیاف پشمی و زبر تهیه شده است را استفاده نکنید زیرا پوست شما را خراشیده می کند
۴) ملحفه های خود رختخواب را از جنس کتانی و نرم انتخاب کنید.
ترکیبات موضعی که برای درمان خشکی پوست قابل استفاده هستند چیست؟
قبل از به کاربردن هر گونه مرطوب کننده موضعی اگر ناحیه مبتلا به خشکی را کمی در آب غوطه ور یا خیس کنید جذب مرطوب کننده افزایش می یابد.
۱) مواد نرم کننده (emollient ) با پر کردن فضای بین ترکهای پوستی و لغزیدن بر روی سطح پوست یک لایه محافظ برای سطح پوست تأمین می کنند. مواد نرم کننده شامل و روغن های معدنی (مانند وازلین و پارافین) موم ها ( مانند موم زنبور عسل) و اسیدهای چرب هستند.
نرک کننده ها می تواند به شکل پماد، کرم یا لوسیون به بازار عرضه شود. پمادها چرب ترین آنها هستند و بهتر است موقع خواب استفاده شوند.علاوه بر این فصل زمستان کاربرد پماد و کرم بهتر از لوسیون است زیرا چرب تر هستند.
۲) مرطوب کننده ها علاوه بر دارا بودن خواص نرک کننده ها خاصیت آب رسانی به سطح پوست ( هیدراته کردن را هم دارند. این مواد باعث افزایش آب لایه شاخی و در نتیجه قدرت ارتجاع پذیری آن می شوند. مرطوب کننده ها شامل آلفا هیدرکسی اسیدها ( اسید لاکتیک، اسید گلیکولیک و اسید نارتریک) و نیز اوره، گلیسیرین و پروپلین گلیکول هستند.
۳) روغن های بچه مواد ارزان قیمت و بسیار مناسبی برای مرطوب کردن پوست هستند و نیز می تواند به عنوان پایه ای در زیر مرطوب کننده های معمول به کار رود.
۴) هنگام کاربرد مرطوب کننده ها در رختکن حمام یا روغن های حمام حین استحمام مراقبت شر خوردگی باشید.
۵) یک لایه نازک از ماده ارزان قیمتی مانند وازلین می تواند به خوبی پوست خشک را مرطوب نماید و در هنگام شب می توانید به کاربرد وازلین بر روی دستها و سپس پوشیدن یک جفت دستکش کتانی التیام مناسبی برای خشکی دستها ایجاد کنید. در مورد پاها هم با ورقه نازکی از وازلین و یک جفت جوراب کتانی کار مشابهی می توانید انجام دهید.
۶) همیشه ظرف بزرگی از ماده نرم کننده یا مرطوب کننده در کنار دستشوئی داخل حمام یا کنار تختخواب داشته باشید.هرچه دفعات چرب کردن پوست بیشتر باشد آزار ناشی از خشکی بر پوست شما کمتر است.
چه مواقعی لازم است جهت پوست خشک به پزشک مراجعه کنید؟
۱) اگر قسمت های عمده ای از بدن خود را بدون اینکه ضایغه پوتی مشخص داشته باشد مرتب خارش می دهید.
۲) اگر پوست بدن شما به هیچ یک از توصیه های بالا جواب نمی دهد یا پیوسته در حال بدتر شدن است. در این صورت یاز به درمانهای خاص تجویز شده توسط پزشک دارید.
۳) اگر زخم های پوستی ناشی از خرش دادن مکرر پوست شما را آزار می دهد و یا ترکها و شکافهای خونریزی دهنده و ناجور در سطح بر پوست پیدا کرده اید.
۴) اگر خارش یا خشکی خواب طبیعی شما را مختل کرده است.
۵) اگر در امتحان پوست خود متوجه تغییر رنگ یا ضایعه جدید شدید که بیش از ۲ هفته طول کشیده باشد
اگر فرزند خردسال شما دچار خشکی پوست است چه باید بکنید؟
۱) توجه کنید که بخصوص در بچه های زیر ۲ سال کیفیت پوست با بالین متفاوت است. ضخامت پوست اطفال فقط ۵/۱ بالغین است ولذا لایه محافظ ضعیف تری در برای عوامل خارجی است. پوست اطفال این سن نسبت به مواد شوینده و شیمیائی و خشک شدن حساستر است. لذا توجه کنید که برای شستشوی پوست اطفال تنها از مواد دارای برچسب مخصوص اطفال استفاده کنید.
۲) حمام کردن روزانه برای بچه ها بد نیست زیرا باعث مرطوب نگه داشتن پوست آنها می شود اما آنچه مضر است به کار بردن مکرر مواد شوینده و صابون است. بنابراین کاربرد صابون را در اطفال محدود کنید و بعد از هر بار استحمام ظرف ۳ دقیقه اول پوست بچه ا با رطوب کننده مناسب بپوشانید.
۳) از کشیدن حوله به سطح پوست اطفال جهت خشک کردن آنها خودداری کنید زیرا این عمل مانند کشیدن سنباده به پوست بچه است. فقط در حد جذب رطوبت حوله را روی پوست بچه تماس دهید.
۴) پوست کودک را به خصوص در طول زمستان چند بار در طی روز با مرطوب کننده چرب کنید.
۵) کرم ها و پمادهای تجویز شده توسط پزشک را صرفاً در نواحی مبتلای کودک استفاده کنید زیرا اغلب این پمادها دارای پایه کورتونی است. برای چرب مردن سایر نواحی کودک از مرطوب کننده معمول او استفاده کنید.
۶) لباسهای کودک را با مواد شوینده مخصوص لباس اطفال بشوئید و اگر از ماشین لباسشوئی استفاده می کنید سعی کنید لباسها را ۲ بار آبکش کنید.
۷) عطرها و مواد آرایشی برای پوست بچه حالت محرک دارد لذا از تماس آنها با پوست بچه خودداری کنید به خصوص مواقعی کع عطر یا مواد آرایشی دارید از بوییدن بچه بپرهیزید.
۸) بچه ها مانند بالغین نیاز به ضد آفتاب دارند.
اگر فرزند شما در اثرخشکی پوست دچار خارش شده است چه باید بکنید؟
۱) استفاده از آنتی هیستامین باعث بهبود خارش و اختلال خواب ناشی از آن می شود.
۲) محیط اطراف بچه را خنک نگاه دارید زیرا گرما باعث تشدید خارش است
۳) هنگام شب اتاق بچه را خنک نگه دارید و برای پوشش او تنها از ملحفه نازک استفاده کنید یا او را بدون پوشش بگذارید.
۴) لباسهای گشاد و راحت برای بچه انتخاب کنید.
۵) به ودکتان بیاموزید تا در صورت وقوع خارش سطح بدن خود را خارش ندهد در عوض برای تسکین خارش از ماده ای سر مانند یک قطعه یخ یا پارچه مرطوب یا حتی آب سرد استفاده کند.
۶) اشیاء پشمی مانند پتو و لباسهای پشمی و نیز حیوانات خانگی را از کئک دور نگه دارید.
۷ )از بالشت و پتو و ملحفه های کتانی استفاده کنید.
۸) ناخن های بچه را جهت جلوگیری از آسیب پوست حین خارش کوتاه نگه دارید
۹) از مواد خنک کننده موضعی مانند عصاه نعناع در موضوع خارش می توان استفاده کرد.
۱۰) استفاده از کرمهای کورتیکو استروئیدی در نواحی محدود می تواند موثر باشند
۱۱) کمپرس موضعی گرم، با کمک سرکه رقیق شده نیر در تشکیل خارش موثر است
۱۲) می توانید به آب حمام کودک مقداری نشاسته اضافه کنید.
۱۳) دکسپانتول موضعی (Dexponthoral) می تواند تا حدودی در کاهش خارض موثر باشد.
